Arnodskridoù
Embannet e levrioù
A-youl ar Gwent,
Studienn eus an dastumad Barzhonegoù, gant Roparz Hemon, eus ar barzhonegoù sinet Gawain, hag eus an aozadur savet gant Roparz Hemon diwar Bedergwerzennoù ar barzh persat eus an 11vet kantved, Omar C’hayyam – Aber 2009.
Ar studienn glok-mañ, studienn digent (ha dieil), a bled gant hollad barzhonegoù Roparz Hemon, lakaet a-geñver an eil re gant ar re all, ha lec’hiet en o endro istorel. Ouzhpenn reiñ da anaout ha da dañva arz ar barzh, seurt diarsell a lak anat sturiennoù e breder, hag a ziskouez penaos e vezont pinvidikaet ha donnaet a-hed ar bloavezhioù.
A-youl ar Gwent a ginnig d’al lenner dizoleiñ bed Roparz Hemon : an avel, an arvont, an hunvre, ar gwengeloù iwerzhonat astreset gantañ, hiraezh an harluad, ar gloazioù, hag ivez orged ar barzhonegoù sinet Gawain, ha bepred atersoù enkrezet ar c’hrouer…
Barzhonegoù : un oberenn hepken, pe ziv ? Sed aze ar goulenn a sav Pierrette Kermoal war dreuzoù he oberenn. Rak e 1943 e voe embannadur kentañ holl varzhonegoù Roparz Hemon. Un eil a voe e 1967, kaset gant Al Liamm, hag a adkemer hini 1943 en ur ouzhpennañ ar barzhonegoù embannet etre 43 ha 67.
I- Hent ar varzhoniezh
Barzhonegoù 1943
- Amveziadoù da vare embannidigezh Barzhonegoù
- Ur framm helavar
- Pirc’hirin ar Mor, ha barzhonegoù all : petra eo ar varzhoniezh ?
- Ar frailh er voger aour… :
– D’ur plac’h yaouank o kutuilh bleunioù da serr-noz
– Marvnad
– Buhez
– Kimiad
– Al Lestr
– Listri-noz - Lazhadenn Unvab Aife : atebegezh an den.
- Gwarizi Vras Emer : etre galv an douar ha galv an neñv. En div varzhoneg diwezhañ-se awenet gant ar wengelouriezh iwerzhonet, e tiskar ar barzh mojenn an haroz.
- Barzhonegoù 1943 : Barzhoniezh hag Istor
II – Mouezh un ene gloazet
Barzhonegoù 1948-1967
- Ar bloaz 1967
- Trizek barzhoneg ouzhpennet
- “Ha sed ez out un estren ‘barzh da vro…” : Kanenn evit Deiz an Anaon ha Galv ar bezioù
- Plac’h Askalot : en ur bed a sonerezh…
- Hiraezh an harluad : Porzh
- Kimiad ar barzh : Abardaevezh Sul en Hañv hag Ar melezour
- En tu-hont d’ur varzhoniezh nesaelour
III – Kejadenn lennegel
Roparz Hemon – Omar C’hayyam
“Diwar Omar C’hayyam…”
Un aozadur kinniget gant Roparz Hemon diwar Bedergwerzennoù Omar C’hayyam, a oa bet embannet e saozneg e 1859. Dre arverañ ur gwerzaouiñ azasaet diwar hini ar c’hrennvrezhoneg, en deus gouezet ar skrivagner lakaat da glevout e brezhoneg heklev ar varzhoniezh persat.
En dezrann a ra eus ar Pedergwerzennoù, e tiskouez Pierrette Kermoal penaos eo kar preder ar barzh persan eus an 11vet kantved ha hini krouer al lennegezh vrezhon arnevez, en 20vet kantved.
IV – Kanenn d’ar Garantez
gant Gawain
“M’he dije va c’halon ezhomm eus un doue…”
Dindan anv-pluenn Gawain, e oar Roparz Hemon ezteurel blizoni hag angerzh.
ANNEXES
1- Taolenn an dastumad Pirc’hirin ar Mor ha barzhonegoù all, Gwalarn 55, 1933
2- Barzhaz Gwalarn, 1934
3- Barzhonegoù 1943 (lakaet diouzh urzh an amzer)
4- Barzhonegoù Léon Jason, savet gantañ derc’hent an deiz ma voe fuzuilhet
5- Ar gwerzaouiñ e krennvrezhoneg, skouer glasel tennet eus Buhez mab-den
Liorzh al Lennegezh
Dastumad arnodskridoù a-zivout al lennegezh vrezhon hag oberennoù eus lennegezhioù estren, Aber 2006.
En o zouez : studienn glok eus C’hoariva Roparz Hemon.
- Lenn ?
- Roparz Hemon, al lavar hag an Istor : Tangi Kerviler
- Piv eo Nomenoe ?
- An eskemm dic’hallus, pe c’hwitadenn al lavar e-barzh Ar Follez Yaouank, gant Meavenn
- Arvezioù eus c’hoariva Roparz Hemon
- Ar Pezh Aour ha diac’hinad ar Barzhaz Breizh
- Gwalarn : eskoradur ul lavar rez, Ar Follez Yaouank, Mari Vorgan, Ar Pezh Aour
- Brassell war Istor Gwalarn
- Gwalarn : an dic’hallus a zeu da wir
- Hag ar surrealouriezh ?
- Hon lennegezh er bed
- Angerzh ar “Vretoned vat”
- Menegva ar skrivagnerion
- Menegva an oberennoù
- Gerva
Un Ene Tan, (priz Per Roy 2003 roet gant Kevredigezh Ar Skrivagnerion Vrezhon)
Sed a lavaras Erwan Vallerie da geñver roidigezh ar Priz da bPierrette Kermoal e Naoned d’ar 05 Kerzu 2003 : “Ne gredan faziañ pa lavaran ez eo al levr-mañ, e brezhoneg, al labour skridvarnerezh dizilerc’h kentañ gouestlet d’un aozour brezhonek. […] Setu ma kinniger dimp erziwezh un dezvarn diles diwar-benn romantoù ha kevellennoù Roparz Hemon, ha n’eo ket ur savboent breudvellel (kanmeul pe flemmskrid) a-zivout e vennozioù politikel, e labour a yezhoniour, pe e embregadenn da savelañ ar yezh arnevez. Poent e oa degas dimp da goun e oa Roparz Hemon skrivagner a-raok pep tra, hag e oa an disterañ tra gwelout e levrioù evel pezhioù a lennegezh da gentañ holl…”
Studienn glok eus oberennoù Roparz Hemon e komz-plaen, romantoù ha kevellennoù, Preder 2002.
» taolenn
- Adegadur darnel
- Kentskrid
- Ar veziadegezh hep an Istor : Nenn Jani
- An Aotrou Bimbochet e Breizh, Ar Vugale Fall, Ar Marv evit Breizh : hentoù dall ?
- Degas urzh zo degas ster : brassell war an tri dastumad kevellennoù embannet gant Roparz Hemon : Kleier eured, War ribl an hent, Ho kervel a rin en noz.
- Rouanez e galon, pe reveulzi e Sant Sulpis.
- Laerezh avel ?
- Aloubiñ petra ?
- Hande ar sorserezed
- An horolaj na sone ket an eur.
- Mari Vorgan, pe al lavar prizoniet.
- Eus Mari Vorgan d’Ar pezh aour : trec’h al lavar.
- An Tri Boulomig kalon aour n’int ket c’hoarielloù evit ar vugale !
- Poanioù spered an istorour aketus, pe penaos lugañ a-zevri en ur romant an dud a volontez vat : Tangi Kerviler.
- Eus Gwarizi vras Emer da Vari Vorgan (arnodskrid embannet gant Preder e 1968).
- Gwalarn hag ar vojennouriezh hengeltiek : Youenn Drezen ha Roparz Hemon. (Testenn embannet war Emsav, hag adembannet gant Al Liamm e 1978).
Eus Gwarizi Vras Emer da vMari Vorgan, Preder 1968.
Un hir a varzhoneg diouzh un tu, Gwarizi Vras Emer (1944), a zanevell un darn eus istor Kouc’houlin, haroz brudetañ ar wengelouriezh iwerzhonat, ha diouzh an tu all ar romant Mari Vorgan, savet e 1948 hag embannet e 1962.
Pierrette Kermoal a lak a-wel kerentiezh frammoù an div oberenn : dodennoù, tudennoù. Diskouez a ra penaos e tiskar Roparz Hemon mojenn an haroz salver, er varzhoneg, tra ma sav er romant kudenn al lavar, dodenn diazez Gwalarn.
E kenlabour gant skrivagnerion all :
Dre Lennegezhioù ar bed, Aber 2011
Ur gantreadenn lennegel dre ar bed eo a ginnig an dastumad-mañ savet gant lies skrivagner : eus Breizh da Japan, en ur dremen dre Hungaria, Ukraina, Hellaz, Frañs, Iwerzhon, Bro-Saoz, Ar C’hebeg, Israel, Zeland-Nevez, ar Stadoù-Unanet…hervez ar c’hejadennoù, an degouezhioù, ar fromadennoù…
Taolenn ar skridoù savet gant Pierrette Kermoal
- Orinelezh ar Barzhaz-Breizh
- Ar c’hantolioù a zevo penn-da-benn (Les braises – A gyertyák csonkig égnek), Sándor Márai
- Emzivizoù goude un douaradur (Conversations après un enterrement), Yasmina Reza
- Seizhene Aten (Les sept vies des chats d’Athènes – Oι Eφτάψυχες των Αθηνών), Takis Theodoropoulos
- Un tiegezh hag an ozhac’h, Mevel ha matezh (A House and its Head, Manservant and Maidservant) : ar bed hervez Ivy Compton-Burnett
- Kevrin en Iwerzhon, diwar-benn (La pêche au saumon – The All of it), Jeannette Haien
- Gant bevargant dindan va zeod (Du mercure sous la langue), SylvainTrudel
- Lydia Cassatt o lenn ar gelaouenn veure (Lydia Cassat Reading the Morning Paper), Harriet Scott-Chessman
- An hañvezh kent hañvezh ar garantez (The Summer before the Summer of Love), Marly Swick
- Bed argemmus an entremar e kevellennoù Katherine Mansfield
- Ernest Blumenfeld ergerzher an dianav : Karantez trumm (L’amour soudain), gant Aharon Appelfeld
Embannet gant kelaouennoù
War Emsav :
- A-zivout Hervelina Geraouell, gant Abeozen, 1976
- A-zivout Nenn Jani, gant Roparz Hemon, 1975
- An dour en-dro d’an inizi, gant Youenn Drezen, 1975
- Ur ger c’hoazh a-zivout Youenn Drezen, 1975
War Aber :
- Tangi Malmanche
– “Gant meurdez heson an tonnoù nozel”, a-zivout an arvest Les Païens, kinniget gant Strollad ar Vro Bagan war erinoù Meneham, 2015
– “Hag anaout a rit Malmanche ?”, a-zivout Gwreg an Toer ha Marvailh an Ene Naonek, arvest kinniget gant Ar Vro Bagan, 2014
– “Perak Malmanche ?”, 2014
– “Tudennoù merc’hed e c’hoariva Tangi Malmanche – I, – II, – III”, 2014
– “Bengasaouriezh, e c’hoariva Malmanche ?”, 2013
– “Kou, Malmanche, hag ar chapelioù”, 2012 - La Villemarqué
“Ha ma lennfemp ar Barzhaz Breizh ?” : An Aotrou Nann hag ar Gorrigan, 2014 - Roparz Hemon
– “Mojenn ha kan a van…”, a-zivout Porzh, gant Roparz Hemon, 2013
– “Da saludiñ Roparz Hemon”, 2012 - Abeozen
Piv eo Argantael ?, 2012 - Aber
“Mojenn ha kan a van… “, pe Aber hag an Istor, 2012 - Youenn Drezen
– “Perak an arz e romant Youenn Drezen ?, 2012
– “Ma vijemp chomet…”, 2011 - Jakez Riou
“Addizoleiñ hon c’hoariva” : Gorsedd Digor, Dogan, Nomenoe-oe !, 2011 - Meavenn
“Lennegezh er skingomz”, a-zivout pezhioù-c’hoari Meavenn skrignet war Roazhon Breizh, 2001
Lennegezhioù all
War Emsav :
- Alba de Cespedez
Ar morc’hed : “benevelouriezh hag hollveziadelezh”, 1976
War Aber:
- Hippolyte Taine
“Roll diazez ar c’hizhier e diorreadur an denelezh”, a-zivout Vie et points de vue philosophiques d’un chat, 2015 - Flann O’Brien
“Gorsedd Digor en Iwerzhon ? nemet e ve lein an dac’hig ?”, a-zivout Chaokañ mizer (The Poor Mouth – An Béal Bocht), 2014 - Dan O’Brien
“Bizoned, kentoc’h eget saout !”, (Les bisons de Broken Heart – Buffalo for the Broken Heart), 2013. - Jacqueline Harpman
“Amjestregezh Emilienne”, penndudenn Traezhenn Oostende, 2010. - Vita Sackville-West
“Kouviadenn, da Bask”, ur romant gourzhtrous ? (The Easter Party), 2010 - Jón Kalman Stefánsson
“N’omp ket ganet da vezañ pesketaerion, te ha me” : a-zivout Entre ciel et terre (Himnaríkí og helvítiti), 2010 - Niels Fredrik Dahl
Enkrez an dic’hoanag : An hañv tremenet (I fjor sommer) , 2009
Kentskridoù
E brezhoneg
Digoradur da Itron Varia Garmez (Aber 2012).
Pierrette Kermoal a zeskriv da gentañ dehentadur dic’hortoz Youenn Drezen eus Pont-‘n-Abad da wGwalarn.
Ar romant a liv enkadenn ar bouedvirerezh er Vro Vigoudenn, er bloavezhioù 30. Ar feulster a ren, ar moustrerezh, ar reuzeudigezh. Hag ar benndudenn, Paol Tirili, a venn kizellañ un delwenn : hini Itron Varia Garmez. Perak an arz, e seurt amveziadoù ? Hag un doare da zienkañ e ve ? Pe un andon a c’hoanag ? Ha ster a ro da vuhez mab-den ? “Krouiñ a raen un dra bennak”, eme Baol Tirili o kounañ ar mare ma c’halle labourat war e zelwenn. “Talvout a raen d’un dra bennak. Un den e oan.” Lec’h an arz er gevredigezh hag e c’halloud da gemm ar bed zo unan eus dodennoù diazez skrivagnerion Gwalarn.
“Marie ai num…” Kinnig Laeoù Marie de France (Aber 2011)
Piv oa Marie ? Eus ar skrivagnerez ne anevezer ket nemeur a dra, nemet he deus labouret evit roue ha rouanez Bro-Saoz, hag o diduet, int hag o lez, gant he Laeoù, awenet, emezi, gant marvailhoù Breizh. Ha brezhoneg a ouie ? Diaes eo ijinañ ar c’hontrol. E romaneg eo e skrive avat – a oa yezh ar vrientinion en 12vet kantved, en tu-hont da Vor-Breizh. Nav c’hantved goude ez omp ken plijet-all gant he Laeoù, a zegas ouzhpenn dimp-ni Breizhiz heklev prizius hon lennegezh kozh dianket.
Gorsedd-Digor, oberenn a vremañ
Digoradur evit Gorsedd-Digor, gant Jakez Riou (Aber 2010).
Gorsedd-Digor ? Ur flemmskrid dirollus a ra al lu gant Drouized, barzhed, hag henvoazelourion a bep seurt a baote e 1929 p’eo bet embannet ar pezh-c’hoari. Dindan ar fent avat, ez eus un dezrann pizh ha kriz eus o albac’hennoù droch, marvus evit ar yezh hag al lennegezh a embannont “difenn”. Pierrette Kermoal a ziskouez soutilderioù un oberenn a glot c’hoazh, peurglok, gant hon amzer !
Nomenoe, an tremeniad
Digoradur da Nomenoe-Oe ! , pezh-c’hoari gant Jakez Riou (Aber 2010).
Ur gouel bras a aozer e Redon en enor da Drec’hour Meur Ballon, Nomenoe, a zieubas Breizh diouzh galloud ar Franked, en ur flastras anezho, e 845. Gortoz a reer en aner avat : evel Godot, Nomenoe ne zeu ket…
Ha pa zeu, a-benn ar fin, ez eo e-unan, war droad, lous ha skuizh. Ha komzoù dic’hortoz a zistag : “… Nomenoe zo henozh kement Breizhad kalonek en deus argadet evit ar vro.”
Ha diskaret-mik, skarzhet da vad, mojenn an Haroz hag ar Salver !
Nomenoe-Oe ! a voe embannet evit ar wech kentañ e Brest e 1941.
Kentskrid da Tangi Kerviler gant Roparz Hemon (Aber 2007)
Tangi Kerviler n’eo ket ur romant istorel, daoust d’ar pezh a soñj da gentañ al “lenner deboner”. E gwir, Roparz Hemon a ziskar ennañ meizadoù faos an “istor”, hag a sav ar goulenn a zo e kalon e obererezh ha hini Gwalarn : petra eo an Istor ? petra eo krouiñ Istor ?
Tangi Kerviler zo maen-alc’houez oberenn Roparz Hemon.
E galleg
Les Païens, pe galloud hud al lavar
Digoradur evit Les Païens, gant Tanguy Malmanche, Aber 2015
Dre nerzh o lavar krouus, ha dre se hepken, div vaouez hep galloud, Del, ar bennhêrez, ha Fant, an arlezadez, a lak brall e bed kriz ha sonnet ar gêriadenn, ur bed didruez ma ren ar wazed.
…ha setu ma kejas Tanguy gant Pierre
Kentskrid evit Les Androgynes, gant Tanguy Malmanche, Aber 2015
Istor Pierre Abélard a ro tro da vMalmanche da blediñ gant dodennoù arreadek en e oberennoù : ar revelezh, ar pec’hed orin, natur an den… , desteriadur testenn ar Bibl, ez eo boas da atersiñ.
Digoradur da La Légende de Saint Tanguy ha La Maison de Cristal, Aber 2014
Daou bezh-c’hoari diembann gant Tanguy Malmanch
Pierrette Kermoal, en digoradur a sav d’an daou bezh-c’hoari-se, a ziskouez lec’h Malmanche en argerzh a gasas, eus Kervarker da Walarn, da savelañ al lennegezh vrezhon arnevez. Tonkus eo bet roll Tanguy Malmanche, a anad evel diaraoger Gwalarn.
En daou bezh-c’hoari-mañ ez arver Malmanche un tun boas dezhañ : diwar mojennoù anavezet mat – amañ mojenn Sant Tangi ha mojennoù Brekilien – e stign kudennoù hollveziadel, pe re e amzer.
Flemmskridoù (embannet war Aber)
- Lennegezh ha kegin, 2012
En amboaz da ziskouez, d’ar re na ouzont ket, ez eus tu da arverañ ur ger en e ster kewer, met ivez en e ster ankewer. Da skouer, ‘fetis’ ne dalvez ket hepken evit ar soubenn ma c’hell al loa chom sonn ! - Perak ket Jane Birkin ?, 2009
A-zivout roidigezh Kolier an Herminig da… Mona Ozouf ! - Savboent war ‘Orin ar bed’ (an daolenn), 2007
Ur vaouez hep penn direet d’ur rev digor-bras, petra ‘dispac’hel’ eno ? - Atoriñ evit tarvañ, 2005
Da heul ur “brezegenn” diwar-benn arver ar brezhoneg er skolioù divyezhek hag e Diwan, prezegenn distaget gant un danvez doktorez a venn kavout ur stael en UBO : “nebeutoc’h zo muioc’h ha gwelloc’h eget kalz.” Pierrette Kermoal a ra al lu gant tagadennoù feuls ar “brezegennerez” a-enep Diwan. - Angerzh ar Vretoned vat, 2005
Prouiñ.
Prouiñ ez eo al lennegezh vrezhon ur “gwir” lennegezh ; prouiñ ez eo ar brezhoneg ur “gwir” yezh ; prouiñ n’eus rebech ebet d’ober dimp, n’omp kablus a netra… Hogen, da pe vad klask prouiñ un dra bennak da dud n’o deus ket c’hoant e ve prouet dezho ?…Hag ouzhpenn se, n’hon eus netra da brouiñ !